ΜΙΑ ΑΦΙΣΑ... ΧΙΛΙΑ ΛΑΘΗ (ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ)
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Σπονδυλικής Στήλης, στις 16 Οκτωβρίου 2017, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών, στα πλαίσια της ενημέρωσης του κοινού για την αξία της άσκησης, εξέδωσε μια σχετική ανακοίνωση που συνοδευόταν από την αφίσα της φωτογραφίας. Όπως αναφέρεται, η συγκεκριμένη αφίσα αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του Συλλόγου, το πρωτότυπο όμως ανήκει στο Chartered Society of Physiotherapy, με την άδεια του οποίου έγινε στα ελληνικά η μεταφραστική και εικαστική επιμέλεια.
Στο κείμενο της αφίσας αναγράφονται δέκα συμβουλές σχετικά με την πρόληψη, αντιμετώπιση και ενημέρωση των αναγνωστών σχετικά με τον πόνο «στην μέση». Κάθε ανάλογη προσπάθεια μπορεί να χαρακτηριστεί αξιόλογη και αξιέπαινη, αρκεί βέβαια να εναρμονίζεται με τις αρχές της επιστημονικής τεκμηρίωσης. Επειδή, στο κείμενο της αφίσας, υπάρχουν ασάφειες που εύκολα μπορούν να οδηγήσουν έναν πολίτη σε λανθασμένα συμπεράσματα, θα αναφερθώ στο καθένα ξεχωριστά.
Καταρχάς, είναι ορθό όταν αναφερόμαστε σε επιστημονικά θέματα να χρησιμοποιούνται οι δόκιμοι όροι που περιγράφουν την πάθηση. Η λέξη "μέση", που ατυχώς χρησιμοποιήθηκε στο κείμενο, αποτελεί εκλαΐκευση του ιατρικού όρου "οσφύ". Με τη χρήση της λέξης «μέση» δεν γίνεται το κείμενο περισσότερο κατανοητό, καθώς στην συγκεκριμένη αφίσα έχουν χρησιμοποιηθεί ιατρικοί όροι, μη οικείοι στο ευρύ κοινό, όπως: «ιστοί», «κατάκλιση», «αναλγητικά», «απεικόνιση».
Θεωρώντας, λοιπόν, πως το κείμενο αναφέρεται στην οσφυαλγία έχω να παρατηρήσω πως στην δεύτερη συμβουλή («Η ΜΕΣΗ ΣΑΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΟΝΑ ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΒΛΑΒΗ Ή ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ») υπάρχει ανακρίβεια. Η συγκεκριμένη διατύπωση υπάρχει και σε έγκυρα ιατρικά συγγράμματα που διευκρινίζουν όμως, πολύ ορθά, ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει στις περιπτώσεις της απλής μηχανικής οσφυαλγίας. Ο πόνος στην συγκεκριμένη περιοχή μπορεί να οφείλεται, αν και σε πολύ μικρότερο ποσοστό αλλά όχι αμελητέο στατιστικά, και σε πολλούς και ποικίλους άλλους παράγοντες όπως τραύματα της σπονδυλικής στήλης, φλεγμονώδεις καταστάσεις, όγκους και παθήσεις οργάνων όπως νεφρά, ουρητήρες, γεννητικά όργανα, έντερο και αορτή. Γίνεται, επομένως, εύκολα αντιληπτό ότι η συγκεκριμένη σύσταση «ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΟΒΑΣΤΕ» είναι επιστημονικά ανακριβής και επικίνδυνη. Αν αναλογιστούμε ότι η διάγνωση της αιτίας της οσφυαλγίας είναι αρκετά δύσκολη και πολύπλοκη με κλινικά κριτήρια, τότε το να καθησυχάζουμε τον ασθενή πως δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας είναι ενέργεια, τουλάχιστον, απερίσκεπτη.
Ας υποθέσουμε λοιπόν πως είτε από λανθασμένη διατύπωση του πρωτότυπου ξενόγλωσσου κειμένου, είτε από σφάλμα στην μετάφραση δεν έγινε σαφές ότι η αφίσα αναφέρεται στον χρόνιο οσφυϊκό πόνο (CLBP). Ας δούμε, και ας σχολιάσουμε, μία προς μία και τις υπόλοιπες, υπό αμφισβήτηση, συμβουλές που καταγράφονται στην αφίσα.
ΣΥΜΒΟΥΛΗ 4: «ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΦΟΒΑΣΤΕ ΝΑ ΣΚΥΒΕΤΕ ΚΑΙ ΣΗΚΩΝΕΤΕ ΒΑΡΗ». Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι άλλο ο φόβος και άλλο η προφύλαξη. Η άρση βαρών αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα εμφάνισης της οσφυαλγίας. Η ορθή σύσταση προς τους συγκεκριμένους ασθενείς είναι η αποφυγή της ανύψωσης μεγάλων βαρών και, επιπλέον, η εκπαίδευση ώστε να τελούν τις καθημερινές τους δραστηριότητες με επιδέξιους χειρισμούς. Είναι ευνόητο ότι πρέπει να ενισχύουμε τους ασθενείς ως προς την κινητοποίηση για αποφυγή των αναπηριών, όμως άλλο η ενθάρρυνση και άλλο η ώθηση σε ενέργειες που παραπαίουν στα όρια.
ΣΥΜΒΟΥΛΗ 7: «ΤΑ ΑΝΑΛΓΗΤΙΚΑ ΦΑΡΜΑΚΑ ΔΕΝ ΘΑ ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΥΝ ΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΑΣ, ΑΠΛΑ ΘΑ ΑΠΑΛΥΝΟΥΝ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΣΑΣ» Προσωπικά, ως ιατρός-αλγολόγος, δεν έχω διαβάσει σε κανένα επιστημονικό σύγγραμμα την συγκεκριμένη τοποθέτηση. Απεναντίας, σε ιατρικά βιβλία παθοφυσιολογίας, φαρμακολογίας, και αλγολογίας καθώς και στο έγκυρο ιατρικό περιοδικό Pain Physician, αναφέρεται και τεκμηριώνεται ξεκάθαρα πως η φαρμακευτική αγωγή αποσκοπεί στην αντιμετώπιση της φλεγμονής που συμβαίνει στην περιοχή και στην ελάττωση του πόνου. Για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου χρησιμοποιούνται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) και αναλγητικά. Τα ΜΣΑΦ είναι φάρμακα πρώτης επιλογής για τον χρόνιο μη ειδικό οσφυϊκό πόνο (chronic non-specific low back pain) και τα αναλγητικά εκτός από την σημαντική τους επίδραση στον πόνο έχουν συνεργικό ρόλο στην βελτίωση της λειτουργικότητας του ασθενή. Είναι, λοιπόν, άξιο απορίας βάσει ποιων επιστημονικών τεκμηρίων και, συνάμα, πως με τόση ευκολία και με αφοριστικό τρόπο, αποθαρρύνει ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών τους ασθενείς από το να προτιμήσουν την θεραπεία πρώτης επιλογής.
ΣΥΜΒΟΥΛΗ 8: «ΤΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΣΠΑΝΙΑ». Η προηγούμενη φράση είναι ελλιπής και ασαφής. Ότι το ποσοστό των ασθενών που χρήζουν χειρουργικής αντιμετώπισης είναι σαφώς μικρότερο των αντίστοιχων που προσεγγίζονται με συντηρητική θεραπεία είναι γνωστό. Η δήλωση, όμως, μαζί με το εικονίδιο απαγόρευσης να λειτουργεί ως υποσυνείδητο μήνυμα, αφήνει την εντελώς εσφαλμένη εντύπωση πως το χειρουργείο ως «σπάνιο» είναι και μη αναγκαίο. Εδώ, θα πρέπει να ενημερώσω ότι η οσφυαλγία αποτελεί την τρίτη πιο συχνή αιτία για εκτίμηση ενός ασθενούς από χειρουργό, στις ΗΠΑ. Επίσης, να υπενθυμίσω ότι η χειρουργική εκτίμηση κρίνεται απαραίτητη όταν ο πόνος επιμένει μετά από συντηρητική και μη φαρμακευτική αγωγή διάρκειας 6 εβδομάδων. Εν τέλει, ο χειρουργός είναι ο εξειδικευμένος επιστήμονας του χώρου του υγείας που θα αποφασίσει αν ένας ασθενής χρειάζεται χειρουργείο και ουδείς άλλος.
ΣΥΜΒΟΥΛΗ 9: «ΣΠΑΝΙΑ ΧΡΕΙΑΖΕΣΤΕ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ». Αντίθετα με την συγκεκριμένη άποψη, τα επίσημα συγγράμματα αλγολογίας αναφέρουν και τεκμηριώνουν το εξής: «Οι απλές ακτινογραφίες ενδείκνυται ΑΜΕΣΑ για ασθενείς με οσφυϊκό πόνο που δεν βελτιώνεται μετά από 2-4 εβδομάδες συντηρητικής θεραπείας και σε περιπτώσεις που υπάρχει υποψία λοίμωξης, καρκίνου ή κατάγματος».
ΣΥΜΒΟΥΛΗ 10: «ΑΝ ΠΑΡΟΛΑ ΑΥΤΑ Η ΜΕΣΗ ΔΕΝ ΠΕΡΑΣΕΙ, ΜΗΝ ΑΝΗΣΥΧΕΙΤΕ. ΡΩΤΗΣΤΕ ΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ Ή ΤΟΝ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΣΑΣ». Το καλύτερο έμεινε για τον επίλογο. Καταρχάς, όταν γράφουμε μία επαγγελματική ιδιότητα επιλέγουμε το αρχικό γράμμα της να είναι ή μικρό ή κεφαλαίο. Στην αφίσα, ο «γιατρός» γράφεται με μικρό και ο «Φυσικοθεραπευτής» με κεφαλαίο. Αν έγινε εκ παραδρομής, να σχολιάσω την προχειρότητα της επιμέλειας του κειμένου. Αν έγινε σκόπιμα, το υποσυνείδητο μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Οπτικά, ο αναγνώστης ελκύεται από την λέξη «φυσικοθεραπευτής» και, σε συνδυασμό, με την ελευθερία που του δίνεται να διαλέξει μεταξύ των δυο επαγγελματικών ιδιοτήτων για την επίλυση των αποριών του, έμμεσα παρακάμπτεται ο ιατρός και προβάλλεται ο φυσικοθεραπευτής. Μπορεί βέβαια, ως ιατρός, να είμαι προκατειλημμένη ή ίσως η ικανότητά μου να κατανοήσω την ελληνική γλώσσα να είναι ανεπαρκής και να παρερμηνεύω τα γραφόμενα. Όμως η απάντηση δίνεται από τον ίδιο τον Πανελλήνιο Σύλλογο Φυσικοθεραπευτών. Σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης είναι αναρτημένη, εκτός από την αφίσα, ανακοίνωση του Συλλόγου που στην τελευταία παράγραφο αναφέρει επακριβώς: «Ο φυσικοθεραπευτής είναι η κυριότερη ειδικότητα που ασχολείται με τα προβλήματα της Σπονδυλικής Στήλης τόσο για την αποκατάσταση όσο και για την πρόληψη των παθήσεων». Για την συμβολή των ορθοπεδικών, νευροχειρουργών, φυσίατρων, αλγολόγων, και, εν γένει, ιατρών δεν γίνεται ούτε λόγος!!!
Επειδή, βάσει των παραπάνω παρατηρήσεων, και δηλώνοντας ότι δεν διακατέχομαι από προκατάληψη, επιλέγω ως επίλογο το Προεδρικό Διάταγμα που οριοθετεί τα επαγγελματικά δικαιώματα των πτυχιούχων φυσικοθεραπείας: «Οι πτυχιούχοι του τμήματος Φυσικοθεραπείας της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας των Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων(Τ.Ε.Ι) απασχολούνται είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με τους ιατρούς, ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΣΧΕΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ, με την πρόληψη, βελτίωση και αποκατάσταση παθολογικών καταστάσεων, συγγενών και επίκτητων καθώς και τραυματικών βλαβών που προκαλούν διαταραχές στο ερειστικό, μυϊκό, νευρικό, αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστημα». Άρα, όπως λέει ο Νόμος, «μετά από σχετική ιατρική διάγνωση».