Η ΑΝΤΙΕΜΒΟΛΙΑΣΤΙΚΗ ΤΑΣΗ ΣΤΟ «ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ» ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Η πανδημία Covid-19 ανέδειξε μια ανθρώπινη στάση η οποία, αν και προϋπήρχε, γιγαντώθηκε στην περίοδο προώθησης της εμβολιαστικής κάλυψης του παγκόσμιου πληθυσμού: τον σκεπτικισμό εμβολίου. Πρόκειται για τη σύγχυση που εκφράζουν πολλοί άνθρωποι επηρεασμένοι από τον δισταγμό και την απροθυμία άλλων ατόμων να εμβολιαστούν ή να εμβολιάσουν τα παιδιά τους. Καθώς, λοιπόν, ο σκεπτικισμός για τα εμβόλια έχει γίνει όλο και πιο διαδεδομένος, δύο ερευνητές στο Τμήμα Ψυχολογικών Επιστημών του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Τέξας πρότειναν μια πιθανή εξήγηση. Στη νέα τους έρευνα, ο Mark LaCour και ο Tyler Davis οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα πως ορισμένοι άνθρωποι θεωρούν ότι τα εμβόλια είναι επικίνδυνα επειδή υπερεκτιμούν την πιθανότητα αρνητικών γεγονότων, ιδιαίτερα εκείνων που είναι σπάνια. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί ότι οι συγκεκριμένες υπερεκτιμήσεις αναφέρονται σε όλα τα είδη των αρνητικών γεγονότων, όχι μόνο εκείνων που σχετίζονται με τα εμβόλια και υποδηλώνεται ότι οι άνθρωποι που έχουν υψηλότερο σκεπτικισμό στα εμβόλια μπορεί στην πραγματικότητα να επεξεργάζονται τις πληροφορίες διαφορετικά από τους ανθρώπους που έχουν μικρότερες ανησυχίες. Σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι οι σκεπτικιστές των εμβολίων εστιάζονται περισσότερο σε αρνητικά σπάνια γεγονότα που σχετίζονται με τη θνησιμότητα και που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχουν καμία σχέση με τον εμβολιασμό. Αυτό συνεπάγεται ότι υπάρχουν βασικές γνωστικές ή συναισθηματικές μεταβλητές που επηρεάζουν τον σκεπτικισμό των εμβολίων.

Στο πρώτο τους πείραμα, στα πλαίσια της μελέτης τους, οι LaCour και Davis πραγματοποίησαν έρευνα σε 158 συμμετέχοντες με σκοπό να καθορίσουν το επίπεδο σκεπτικισμού των εμβολίων που κρύβεται στους κινδύνους, τα συναισθήματα αδυναμίας, απογοήτευσης και εμπιστοσύνης στις αρχές όσον αφορά τα εμβόλια. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες εκτίμησαν τη συχνότητα θανάτου που σχετίζεται με 40 διαφορετικές αιτίες: από καρκίνους, δαγκώματα ζώων και τοκετό έως πυροτεχνήματα, πλημμύρες και τροχαία ατυχήματα. Οι LaCour και Davis διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που είχαν υψηλότερο σκεπτικισμό στα εμβόλια ήταν λιγότερο ακριβείς στις εκτιμήσεις τους για το πόσο συχνά συμβαίνουν αυτές οι αιτίες θανάτου. Συγκεκριμένα, διαπίστωσαν ότι ο υψηλότερος σκεπτικισμός των εμβολίων συνδέθηκε με υπερεκτίμηση σπάνιων γεγονότων. Χαρακτηριστικά, ο LaCour δήλωσε: «Το συμπέρασμα μου είναι ότι οι σκεπτικιστές των εμβολίων πιθανότατα δεν έχουν την καλύτερη κατανόηση για το πόσο πιθανά είναι τα διαφορετικά γεγονότα. Μπορεί να παρασύρονται πιο εύκολα από ανέκδοτες ιστορίες τρόμου και είναι επιρρεπείς στο να γίνονται ακόλουθοι στο διαδίκτυο, ομάδων που δημοσιεύουν εξαιρετικά σπάνια γεγονότα. Αυτές οι γνωστικές στρεβλώσεις πιθανόν να επιδεινώνονται από τις αποφάσεις εγγραφής σε στατιστικά μη αντιπροσωπευτικές πηγές πληροφοριών ».

Εκτός, όμως, από την προαναφερθείσα έρευνα, πολλοί άλλοι ψυχολόγοι έχουν ρίξει φως στο γιατί οι φαινομενικά ευφυείς άνθρωποι αγνοούν τη βάση στοιχείων που υποστηρίζουν τα εμβόλια και τα χαρακτηρίζουν ως μη ασφαλή, παρά την ελάχιστη έως καθόλου εμπειρία τους στην επιστημονική μεθοδολογία. Η επικρατούσα άποψη των ειδικών είναι ότι οι αντιεμβολιαστές ενδέχεται να πέφτουν θύματα μιας γνωστικής κατάστασης γνωστής ως φαινόμενο Dunning- Kruger, στην οποία οι άνθρωποι υπερεκτιμούν τις γνώσεις τους για ένα θέμα και υποτιμούν όσα δεν γνωρίζουν. Με λίγα λόγια, οι άνθρωποι αυτοί διακατέχονται από γνωστικές προκαταλήψεις που είναι μια φυσική ανθρώπινη τάση που προκύπτει από τις νοητικές συντομεύσεις που χρησιμοποιούμε υποσυνείδητα για την επεξεργασία πληροφοριών και τη συμπλήρωση τυφλών σημείων στη γνώση μας. Ωστόσο, στην περίπτωση του εμβολιαστικού σκεπτικισμού, υπάρχει και η υπερβολή που οδηγεί στο φαινόμενο Dunning- Kruger. Πρόκειται για μια καλά τεκμηριωμένη προκατάληψη που είναι γνωστή στους ψυχολόγους από το 1999 και συχνά αναφέρεται ως «άγνοια της δικής του άγνοιας». Ο όρος αυτός επινοήθηκε από τον David Dunning, καθηγητή Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Michigan, ο οποίος δήλωσε τα εξής: «Ο πρώτος κανόνας της γνωστικής διαταραχής Dunning-Kruger είναι ότι οι πάσχοντες δεν αντιλαμβάνονται την ύπαρξη του προβλήματός τους και αυτό έχει επιβλαβές αποτέλεσμα επειδή συχνά αγνοούν τον αντίκτυπό του στη σκέψη τους». Πράγματι, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Pennsylvania, το Πανεπιστήμιο της Utah Valley και το Πανεπιστήμιο του Texas πρόσφατα ανακοίνωσαν αποτελέσματα μελέτης στην οποία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το φαινόμενο Dunning – Kruger παίζει βασικό ρόλο στις ευρέως διαδεδομένες πεποιθήσεις σχετικά με τους εμβολιασμούς - συγκεκριμένα τον ψευδή ισχυρισμό ότι τα εμβόλια MMR προκαλούν αυτισμό. Πράγματι, μελετώντας 1300 άτομα, διαπίστωσαν ότι το 62% των συμμετεχόντων αξιολόγησαν τον εαυτό τους ως περισσότερο γνώστες από τους γιατρούς για τα αίτια του αυτισμού.

Επιπρόσθετα, ο καθηγητής MatthewHornsey του Πανεπιστημίου του Queensland, γνωστός για την έρευνά του σχετικά με τους αντιεμβολιαστές, υποστήριξε ότι φταίνε και οι θεωρίες συνωμοσίας. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του: «Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι σύνηθες φαινόμενο οι ομάδες ισχυρών ελίτ να ενώνονται και να κάνουν περίτεχνους εκβιασμούς στο κοινό. Για τους αρνητές, ο εμβολιασμός του πληθυσμού συνεπάγεται συνεργασία μεταξύ κυβέρνησης και φαρμακοβιομηχανιών, δύο ιδρυμάτων που οι άνθρωποι δυσκολεύονται να εμπιστευτούν. Με αυτή τη δυσπιστία έρχονται οι θεωρίες συνωμοσίας και οι άνθρωποι υποθέτουν ότι υπάρχει ένα πονηρό κίνητρο». Ωστόσο, η συνωμοτική σκέψη έχει επίσης συνδεθεί με τον παράλογο συλλογισμό και τη γνωστική προκατάληψη - συγκεκριμένα, την «πλάνη σύνδεσης». Ο συνδυασμός πλάνης υφίσταται στις περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι βαθμολογούν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα (π.χ. θα βρέξει αύριο) ως πιο πιθανό από ένα γενικό αποτέλεσμα (π.χ. θα είναι κακός καιρός αύριο), παρόλο που το εύρος της δεύτερης δήλωσης το καθιστά πιο πιθανό. Πράγματι, οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λονδίνου διαπίστωσαν ότι εκείνοι που πίστευαν σε θεωρίες συνωμοσίας ήταν πιο επιρρεπείς στην παραπλανητική σχέση. Δυστυχώς, όμως, για πολλούς ανθρώπους είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγουν από τέτοιου είδους κοσμοθεωρίες και ιδεολογίες, εξηγεί η Chloe Colliver από το Ινστιτούτο Στρατηγικού Διαλόγου. «Αυτό δεν είναι μόνο επειδή είστε (οι αντιεμβολιαστές) περιτριγυρισμένοι από αυτήν την παραπληροφόρηση μέρα με τη μέρα, αλλά και επειδή γίνεται το κοινωνικό σας δίκτυο και η κοινότητά σας».