ΘΕΩΡΙΕΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ: ΓΙΑΤΙ ΕΥΔΟΚΙΜΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους βλέπουμε θεωρίες συνωμοσίας να εξαπλώνονται και να επικρατούν και αυτές έχουν επιπτώσεις στην απάντησή μας στην πανδημία που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Είναι καθιερωμένο ότι οι θεωρίες συνωμοσίας είναι πιο διαδεδομένες σε περιόδους κρίσης. Η δημοτικότητα αυτών των ιδεών δεν είναι σταθερή και κορυφώνεται κατά τη διάρκεια κατακλυσμικών γεγονότων και κοινωνικής αναταραχής. Οι θεωρίες συνωμοσίας ήταν εμφανείς κατά τη διάρκεια προηγούμενων πανδημιών, ωστόσο, σε αντίθεση με τις προηγούμενες κρίσεις, οι πρόσφατες θεωρίες συνωμοσίας οφείλονται στην ταχεία αλλαγή του τρόπου επικοινωνίας μεταξύ μας. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η εμφάνιση ιστότοπων κοινωνικών μέσων που επιτρέπουν την ταχεία εξάπλωση πληροφοριών που βασίζονται σε «εύλογες» πληροφορίες που παράγονται από «αξιόπιστες» πηγές.
Βασικά, τέτοιες θεωρίες συνωμοσίας είναι ισχυρές επειδή είναι συμμετοχικές. Σε ένα περιβάλλον όπου η εμπιστοσύνη στους πολιτικούς θεσμούς μειώνεται και η εμπλοκή στη δημοκρατία είναι εξαιρετικά άνιση, αυτή η μορφή συμμετοχής παρέχει μια εύκολα προσβάσιμη και εναλλακτική λύση έναντι των κυριότερων μορφών πολιτικής συμμετοχής. Υπάρχει ένα ρητό ανάμεσα στους διαδικτυακούς θεωρητικούς συνωμοσίας: «κάντε τη δική σας έρευνα». Αυτό ενθαρρύνει τους εμπλεκόμενους να αναζητήσουν επικύρωση των ιδεών τους από πηγές που αντικρούουν την επίσημη τοποθέτηση. Η εμπλοκή σε σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας έχει επομένως μια ποιότητα παιχνιδιού. Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να «ανακαλύψουν» πληροφορίες που προωθούνται μέσω του διαδικτύου αντί να δέχονται γεγονότα και δεδομένα που παράγονται από καθιερωμένες πηγές.
Ωστόσο, υπάρχει σαφής δυνατότητα για τις θεωρίες συνωμοσίας αυτού του είδους να υπομονεύσουν τις προσπάθειες να σταματήσει η εξάπλωση της πανδημίας Covid-19 και να επηρεάσουν αρνητικά την εμπιστοσύνη στα εμβόλια. Τα ψεύτικα επιχειρήματα κατά των εμβολίων παρουσιάζονται ως «εναλλακτική» τοποθέτηση ίσης αξίας με τα επιστημονικά στοιχεία. Η δε προσπάθεια της ιατρικής κοινότητας να αποκαλύψει τις αδυναμίες των συνωμοσιολογιών εκλαμβάνεται από τους αρνητές της πανδημίας ως απόδειξη των κεκτημένων συμφερόντων εκ μέρους των κρατικών οργανισμών και των φαρμακευτικών εταιριών.
Οι κίνδυνοι τέτοιων θεωριών συνωμοσίας για τη δημόσια υγεία και την ικανότητά μας να πορευόμαστε σε ένα μονοπάτι μακριά από την τρέχουσα πανδημία είναι πραγματικοί. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον μπορεί να είναι δύσκολο να διακρίνουμε τα γεγονότα από τη μυθοπλασία καθώς οι ειδικοί και οι αξιόπιστες πηγές πληροφοριών αντικρούονται και απορρίπτονται από τα κοινωνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το ότι δεν έχουμε, όμως, δει μια συνεκτική και αξιόπιστη απάντηση σε αυτό το ζήτημα είναι επομένως βαθιά ανησυχητικό. Σύμφωνα με τον Rod Dacombe, διευθυντή του Κέντρου Βρετανικής Πολιτικής και Κυβέρνησης του King’s College London, υπάρχει δυνατότητα να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. « Η επανεξέταση της ρύθμισης των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και η κατάργηση των πιο παραγωγικών λογαριασμών κοινωνικών μέσων «super-spreader» (συμπεριλαμβανομένων αυτών των διασημοτήτων και των δημόσιων προσώπων) έχει προφανείς δυνατότητες. Μπορεί επίσης να διοριστεί ανώτερη προσωπικότητα στην κυβέρνηση για να ηγηθεί της αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης. Ωστόσο, κάθε παρέμβαση πρέπει να βασίζεται στην κατανόηση του μεταβαλλόμενου πλαισίου της πολιτικής συμμετοχής».
Φυσικά, υπάρχουν δύσκολες ερωτήσεις σχετικά με το πως διασφαλίζουμε ότι αντιμετωπίζουμε αυτές τις μορφές θεωρίας συνωμοσίας με τρόπο που δεν περιορίζει τη νόμιμη αμφισβήτηση της εξουσίας που είναι απαραίτητη σε οποιαδήποτε δημοκρατία. Αλλά είναι επιτακτική ανάγκη ως κοινωνία να αναγνωρίσουμε και να ανταποκριθούμε στην ξαφνική ανάπτυξη τέτοιου είδους θεωριών συνωμοσίας.