ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

Η πανδημία Covid-19 εμφανίστηκε εν μέσω υψηλής ανισότητας και χαμηλής κοινωνικής κινητικότητας σε πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες και έφερε αυτές τις ανισότητες σε πιο έντονη εστίαση. Μια πρόσφατη μελέτη σχετικά με τις επιπτώσεις πέντε πανδημιών μεταξύ 2003 και 2016 διαπιστώνει ότι κατά μέσο όρο η εισοδηματική ανισότητα στις πληγείσες χώρες αυξήθηκε σταθερά τα πέντε χρόνια που ακολούθησαν κάθε γεγονός, με αποτέλεσμα να είναι υψηλότερη όταν η κρίση οδήγησε σε συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Η περίπτωση της Covid-19 δεν αποτελεί εξαίρεση.

Δυστυχώς, οι ιστορικές εκτιμήσεις υποτιμούν τις πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της Covid-19 λόγω του ότι λαμβάνουν κυρίως υπόψη τις μεγάλες εισοδηματικές επιπτώσεις αυτής της πανδημίας. Το χρονικό πλαίσιο των πέντε ετών μετά από μια πανδημική κρίση είναι μικρό για να εμφανιστούν οι πλήρεις επιπτώσεις στην ανισότητα ευκαιριών και στην κοινωνική κινητικότητα. Είναι γεγονός ότι τα δυσμενή αποτελέσματα ενός τέτοιου φαινομένου, όπως στην εκπαίδευση και στο εισόδημα, είναι επίμονα και αναστέλλουν την πρόοδο μιας κοινωνίας διαιωνίζοντας τις ανισότητες και μειώνοντας την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή με την πάροδο του χρόνου.

Βραχυπρόθεσμες προβλέψεις από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υποδηλώνουν ότι η ακραία φτώχεια παγκοσμίως και η εισοδηματική ανισότητα είναι πιθανό να αυξηθούν. Πρώιμα στοιχεία μελετών δείχνουν ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην αγορά εργασίας είναι εντυπωσιακά άνισες και ποικίλουν ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των θέσεων εργασίας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων. Δεδομένα από τον πίνακα ελέγχου Covid-19 δείχνουν ότι στις περισσότερες χώρες οι εργαζόμενοι που έχουν πανεπιστημιακή εκπαίδευση είναι λιγότερο πιθανό να σταματήσουν να εργάζονται σε σχέση με εκείνους που έχουν πιο χαμηλόβαθμη μόρφωση. Επίσης, οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στη διακοπή της επαγγελματικής τους ενασχόλησης σε σχέση με τους άνδρες. Επιπλέον, το ποσοστό απώλειας θέσεων εργασίας είναι υψηλότερο στη βιομηχανία και στις αστικές περιοχές οι οποίες τείνουν να έχουν θέσεις εργασίας που είναι λιγότερο επιδεκτικές στην απασχόληση από το σπίτι. Οι έρευνες επιπρόσθετα αποδεικνύουν ότι οι μικρές επιχειρήσεις πλήττονται περισσότερο. Μια προσωρινή απώλεια εσόδων για αυτές τις εταιρίες μπορεί να μετατραπεί σε μακροπρόθεσμη διάβρωση θέσεων εργασίας και επιχειρηματικού κεφαλαίου η οποία επηρεάζει δυσανάλογα τους εργαζόμενους που είναι νέοι με χαμηλή ειδίκευση ή χωρίς πρόσβαση στο κεφάλαιο.

Τα στοιχεία από προηγούμενες κρίσεις δείχνουν ότι όχι μόνο οι επιπτώσεις στην ευημερία των φτωχότερων νοικοκυριών μπορούν να είναι μεγαλύτερες αλλά και η ανάκαμψη μετά από ένα σοκ μπορεί να είναι πιο αργή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η οικονομική ανισότητα βαθαίνει το χάσμα μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων και διαιωνίζει έναν φαύλο κύκλο. Συγκεκριμένα, σε περιόδους κρίσης, όπως η εν λόγω πανδημία, το εισόδημα των οικονομικά ασθενέστερων νοικοκυριών πλήττεται περισσότερο και αυτό σημαίνει ότι το χάσμα μεταξύ πλουσίων-φτωχών διευρύνεται. Στην περίοδο ανάκαμψης που ακολουθεί, η αύξηση του εισοδήματος των οικονομικά αδυνάτων είναι μικρότερη και γίνεται με περισσότερο αργούς ρυθμούς σε σχέση με τους εύρωστους, γεγονός που συντελεί στην μεγαλύτερη απόκλιση μεταξύ τους. Σε μια επόμενη κρίση, ο φαύλος κύκλος επαναλαμβάνεται και η κοινωνική και οικονομική ανισότητα δεν παραμένει απλώς αλλά διευρύνεται.

Στην παρούσα πανδημία, το συγκεκριμένο μοτίβο φαίνεται πως επαναλαμβάνεται και αυτό προκαλεί ανησυχία για τρεις λόγους:

• ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Η διάρκεια της ύφεσης λόγω της πανδημίας επί του παρόντος είναι άγνωστη αλλά τα στοιχεία δείχνουν μεγάλες επιπτώσεις στην απώλεια θέσεων εργασίας. Η ανεργία για έναν νεοεισερχόμενο στην αγορά εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερα κέρδη σε όλη του τη ζωή, λόγω του χαμένου χρόνου εμπειρίας και της απόσβεσης των δεξιοτήτων, τα οποία είναι ιδιαίτερα σοβαρά για τους εργαζόμενους από φτωχότερα νοικοκυριά και για εκείνους με χαμηλότερες δεξιότητες. Για παρόμοιους λόγους, το υψηλότερο ποσοστό απώλειας θέσεων εργασίας μεταξύ των γυναικών μπορεί να έχει επίμονο αντίκτυπο στην απασχόληση και στους μισθούς τους.

• ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΦΤΩΧΑ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ ΕΙΝΑΙ ΔΑΠΑΝΗΡΕΣ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΑ: Τα στοιχεία από προηγούμενες καταστροφές δείχνουν ότι όταν οι μειονεκτούσες ομάδες αντιμετωπίζουν σοκ είναι πιθανό να υιοθετήσουν δυσμενείς στρατηγικές αντιμετώπισης όπως η μείωση της κατανάλωσης τροφίμων και η πώληση παραγωγικών περιουσιακών στοιχείων. Η διατροφική στέρηση, όμως, για παιδιά και μητέρες έχει καταστροφικές μακροπρόθεσμες συνέπειες. Μελέτες από 33 χώρες δείχνουν ότι η μείωση της κατανάλωσης είναι η πιο κοινή στρατηγική αντιμετώπισης που χρησιμοποιείται από τα νοικοκυριά για τη διαχείριση απωλειών εισοδήματος που σχετίζεται με την Covid-19. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον υψηλό βαθμό της επισιτιστικής ανασφάλειας που αναφέρθηκε στις έρευνες καθώς είναι τακτική η παράλειψη ενός γεύματος τον τελευταίο μήνα λόγω έλλειψης πόρων από το 40% των νοικοκυριών.

• ΟΙ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΑ ΕΧΟΥΝ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: Οι προσομοιώσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας υποδηλώνουν ότι σχεδόν 0,6 έτη εκπαίδευσης προσαρμοσμένα στην ποιότητα θα χαθούν παγκοσμίως λόγω του κλεισίματος που σχετίζεται με την πανδημία Covid-19, με μεγάλο ποσοστό των απωλειών να συμβαίνουν μεταξύ των παιδιών στις πιο ευάλωτες οικογένειες. Οι μαθησιακές απώλειες μπορεί να έχουν μη αναστρέψιμο μακροπρόθεσμο κόστος τόσο για τα άτομα όσο και για την κοινωνία. Στοιχεία από καταστροφές του παρελθόντος δείχνουν ότι η διακοπή της σχολικής εκπαίδευσης και το τραύμα του σοκ μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τη μάθηση και να δημιουργήσουν διαφορές που παρατηρούνται χρόνια αργότερα. Μελέτες έδειξαν ότι νέοι ηλικίας 14-17 ετών κατά τη διάρκεια της πανδημίας πολιομυελίτιδας το 1916 στις ΗΠΑ είχαν χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο σε σύγκριση με τους ελαφρώς μεγαλύτερους συνομήλικούς τους που είχαν ολοκληρώσει το σχολείο. Επίσης, καθώς τα ευπαθή νοικοκυριά στις αναπτυσσόμενες χώρες υφίσταται απώλειες εισοδήματος μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να στείλουν τα παιδιά πίσω στο σχολείο μετά το πέρας της πανδημικής κρίσης.

Σε αυτό το πλαίσιο, προσπάθειες και προτάσεις υπέρβασης των πολλαπλών προβλημάτων που επιφέρει η παρούσα πανδημία στον κοινωνικοοικονομικό τομέα τίθενται από παγκόσμιους οργανισμούς, ωστόσο οι μακροχρόνιες συνέπειες είναι, δυστυχώς, σχεδόν αδύνατο να εξαλειφθούν.